Σελίδα συνεδρίου Πρόγραμμα Βιβλίο περιλήψεων Σελίδα συμποσίου Σκεπτικό συμποσίου Κείμενα - αφίσες εκθέσεων Επικοινωνία

Το ανθρώπινο σώμα και μέσω αυτού η «εικόνα του ανθρώπου» είναι ένα σύνθετο φαινόμενο παρατήρησης το οποίο απασχολεί τον άνθρωπο από αρχαιοτάτων χρόνων. Αρκεί κανείς να σκεφτεί τους χιλιάδες συνειρμούς και τον καταιγισμό ιδεών που συνοδεύουν το απλό άκουσμα της λέξης «σώμα» για να κατανοήσει το πως το σώμα συνθέτει μια ενότητα που καλύπτει όλο σχεδόν το φάσμα της ζωής του ανθρώπου συμπεριλαμβανομένων και των κοινωνικών θεσμών που το υπηρετούν (νοσοκομεία, εστιατόρια, καταστήματα ένδυσης και υπόδησης, ινστιτούτα καλλονής, κομμωτήρια, γυμναστήρια, κτλ.). Το σώμα μας είναι πανταχού παρόν, κινείται σε διάφορους τόπους, αγγίζει άλλα σώματα, ερωτεύεται, χαλαρώνει, εκπαιδεύεται, θυμώνει και εξοργίζεται, χορεύει, αρρωσταίνει, εκπορνεύεται, απεικονίζεται, διαφημίζεται, κτλ. κτλ.      Ως αντικείμενο μελέτης ενδιαφέρει και απασχολεί και την τέχνη σε όλες τις εποχές όπου ο άνθρωπος ανάλογα με τον χωρο-χρόνο και πολιτισμό που ζει ‒ανάλογα με το κοινωνικο-ιστορικό και πολιτικό πλαίσιο, τα ιδεώδη της εποχής, αλλά και τα τεχνικά μέσα αναπαράστασης‒ δημιουργεί απεικονίσεις του σώματος στη βάση της αντίληψης που έχει για τον εαυτό και την υπόστασή του. Οι άνθρωποι μάλιστα δημιούργησαν μια πληθώρα εικόνων στη βάση της αντίληψης του εαυτού τους και της θέσης τους ανάμεσα στα πράγματα, τα ζώα και τους άλλους ανθρώπους πολύ πριν αναπτύξουν συστήματα γραφής. Μελετώντας τις εικόνες αυτές μπορεί να κατανοήσει κανείς τόσο τη ζωή που είχε ο άνθρωπος στο χρόνο όσο και τις αλλαγές που έχει αυτή υποστεί, καθώς και τις ιδέες που κυριάρχησαν σχετικά με τη φύση του ανθρώπου. Στις εικόνες αυτές παρουσιάζεται όχι μόνο το ανθρώπινο σώμα (το δικό μας και των άλλων), αλλά επίσης αποκαλύπτεται η ποικιλία των τρόπων της καθημερινής ζωής (ντύσιμο, κοινωνικοί ρόλοι, κοινωνικές πρακτικές, συναισθηματικές διαθέσεις κ.ά.) σε συνδυασμό με το φυσικό και τεχνητό της περιβάλλον. Η ιστορία του ανθρώπου θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις αναπαραστάσεις του σώματος. Το σώμα σαν ένα πολυπρισματικό κοινωνικο-πολιτισμικό κρύσταλλο αντικατοπτρίζει ή καλύτερα διαθλά τη ζωή και τους ρόλους που καλούμαστε να διαδραματίσουμε στις ποικίλες της περιστάσεις.    Είναι γνωστό ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων σήμερα ζει σ’ έναν κόσμο γεμάτο ταραχές, αβεβαιότητες, ανασφάλεια και άγχος ενώ στο διεθνές πολιτικό σύστημα επικρατεί κλίμα αυταρχισμού, τρομοκρατίας και διαφθοράς. Ζει και βιώνει καταστάσεις στις οποίες εκτός από τις διάφορες κρίσεις (οικολογικές, οικονομικές, πολιτικές κτλ.) έχουμε και διάφορες κρίσεις καθαρά ανθρωπιστικές και ψυχολογικές που συνδέονται κυρίως με την ανεργεία, με τις νέες καταστάσεις φτώχειας και την έλλειψη βαθύτερου νοήματος της ζωής μας. Πολύ χαρακτηριστικά για το σύγχρονο ανθρώπινο σώμα και βίωμα και τις διαδικασίες εξατομίκευσής τους (ορθολογικοποίησης/εργαλειοποίησης, ηθικοποίησης, ψυχολογικοποίησης) και πολιτικοποίησης στην εποχή της σύγχρονης και επερχόμενης κρίσης είναι τα αναφερόμενα πιο κάτω δύο πρόσφατα αποσπάσματα. Το ένα είναι του Γ. Κιμπουρόπουλου με τίτλο «Αγορά Ανθρώπινου Κρέατος» από τη στήλη «Γράμματα στην κόρη μου» (γραμμένο στο ΜΟΝΟ στις 28/02/2012) και το δεύτερο του Νικόλα Σεβαστάκη με τίτλο «Τα Σώματα της Νέας Εποχής», δημοσιευμένο στην Αυγή στις 11/03/2012. Το πρώτο απόσπασμα: Αγαπημένη Βέρα, Σήμερα θα σου μιλήσω περί κρέατος. Κι ας έχουμε μπει στη Σαρακοστή. Πράγμα που για μας δεν έχει και τόση σημασία, ε; Το τιμούμε δεόντως και σ’ αυτό το μεσοδιάστημα, μέχρι να σφαγεί ο αμνός του Θεού. Μυστήριο πράγμα αυτό: όλες οι θρησκείες κι οι μεγάλες μεταφυσικές ιδέες τους ορίζονται συμβολικά γύρω από απαγορεύσεις ή προτροπές κατανάλωσης κρέατος. Λάβετε, φάγετε, τούτο εστί το σώμα μου… Μακριά από το ακάθαρτο γουρούνι... Κάτω τα χέρια από την ιερή αγελάδα. Και σκέψου, είναι εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια από τότε που το είδος μας εγκατέλειψε την αποκλειστική φυτοφαγία, άρχισε να χάνει τη μακρά σκωληκοειδή του απόφυση και το ’ριξε στην κρεοφαγία. Ποιος ξέρει τι είδους τύψεις ένιωσε ο πρώτος άνθρωπος που έμπηξε τα δόντια του στη ζεστή σάρκα ενός θηλαστικού; Και γιατί τύψεις; Μήπως κι ο ζουμερός καρπός του δέντρου που πριν έκοβε την πείνα του είχε λιγότερη ζωή απ’ το τρομαγμένο ζώο πριν τη σφαγή του; Ή μήπως το μυστικό της ενοχής είναι αλλού; Στον φόβο ότι κάποια στιγμή, την ίδια λαχτάρα που νιώθει ο άνθρωπος για τη σάρκα ενός γουρουνόπουλου μπορεί να τη νιώσει για το κρέας της γυναίκας που τον συντροφεύει ή του παιδιού που εκπαιδεύει για να γίνει κι αυτό καλός θηρευτής… Κι αυτό το ταμπού γρήγορα το ξεπέρασε, Βέρα μου, ο πρόγονός μας. Η πείνα, που τον συντρόφευσε σε όλα τα άλματα της ευφυΐας του, πολλές φορές εξώθησε το είδος μας στον κανιβαλισμό. Ακούγομαι κυνικός, σχεδόν σιχαμερός, Βέρα μου; Σκέψου λίγο: το να φας ωμό ένα ανέμελο τρυφερό ζωάκι που θα μπορούσε να είναι παιχνιδιάρικο κατοικίδιο θεωρείται ανήκουστη βαρβαρότητα. Αν όμως το ίδιο ζωάκι το τεμαχίσεις με χειρουργική ακρίβεια Γάλλου χασάπη, το μαρινάρεις σε μπαχαρικά και κόκκινο κρασί, το σοτάρεις σε εκλεκτό ελαιόλαδο και το μαγειρέψεις σε σιγανή φωτιά με μυρωδικά, αυτό θα θεωρηθεί πράξη ύψιστου πολιτισμού. Δεν θέλω να σε σοκάρω, Βέρα μου. Αλλά με έναν ανάλογο τρόπο στο πέρασμα του χρόνου το ανθρώπινο είδος μεταμόρφωσε τον κανιβαλισμό από βαρβαρότητα σε πράξη προόδου. Όχι κυριολεκτικά, με τη γαστρονομική έννοια, αλλά πάντα με κάποια μορφή κατανάλωσης ζωντανής ανθρώπινης σάρκας, μαζί με διανοητικές της δεξιότητες. Μαθαίνεις αυτό τον καιρό για τα επιτεύγματα του αρχαίου κόσμου, το μεγαλείο της αθηναϊκής δημοκρατίας, τα καλλιτεχνικά θαύματα που μας αφήνουν άναυδους. Ξέρεις πως όλα αυτά στηρίχτηκαν σε μια κοινωνική πυραμίδα που στη βάση της ήταν οι δούλοι. Αυτοί ήταν το ανθρώπινο κρέας που η κατανάλωσή του –όχι ως έδεσμα, αλλά ως παραγωγική δύναμη- επέτρεψε στους πλούσιους Αθηναίους να έχουν άφθονο χρόνο για φιλοσοφία, ποίηση, τέχνη και δημοκρατία. Ακούγεται αδιανόητο σήμερα να έχει ένας αφέντης εξουσία ζωής και θανάτου στον δούλο του. Κι όμως, ήταν τεράστια πρόοδος για την εποχή να έχουν μια ευκαιρία επιβίωσης τα δυστυχισμένα ανδράποδα, που αντλούνταν από την πρώτη μεγάλη αγορά ανθρώπινου κρέατος, τους πολέμους. Πριν απλώς τους σκότωναν. Με τον καιρό, βεβαίως, Βέρα μου, προστέθηκε στα πολιτιστικά επιτεύγματα του κόσμου μας άλλη μια μεγάλη αγορά ανθρώπινης σάρκας: τα χρέη. Έμαθες ήδη για τη Σεισάχθεια και την προσπάθεια του Σόλωνα ν’ απαλλάξει τους φτωχούς από την υποχρέωση να διαθέτουν τον εαυτό τους ως ενέχυρο στους τοκογλύφους. Αυτό μας δίνει ένα μέτρο για την τιμή του ανθρώπινου κρέατος εκείνη την εποχή. Αλλά, μια που για πολλούς αιώνες ακόμη όλες οι «σεισάχθειες» των φιλότιμων μεταρρυθμιστών δεν είχαν το επιθυμητό αποτέλεσμα, είναι ο Σαίξπηρ που μας δίνει την ακριβή τιμή κιλού στον «Έμπορο της Βενετίας»: ο τοκογλύφος Σάιλοκ ζητάει από τον έμπορο Αντώνιο μια λίβρα κρέας (περίπου μισό κιλό) από το σώμα του έναντι δανείου 3.000 δουκάτων. Φαίνεται πανάκριβο το ανθρώπινο κρέας, Βέρα μου; Κι όμως, δεν είναι. Αυτή η αιματηρή αγορά εμφανίζει πολλές διακυμάνσεις στο πέρασμα του χρόνου. Το ανθρώπινο κρέας που άντλησαν σε αφθονία από τις αποικίες τα αποικιοκρατικά βασίλεια της Ευρώπης έριξε την τιμή του σχεδόν στο μηδέν. Κι έπειτα, όταν το δουλεμπόριο παρήκμασε, οι μεγάλοι άρπαγες της ανθρώπινης ιστορίας, όταν δεν πρόσφεραν τον ανθό της Ευρώπης σαν «κρέας για τα κανόνια» των πολέμων τους, καθόριζαν την τιμή του έξω από τα εργοστάσια, τα χωράφια και τα καταστήματα μ’ αυτό που αποκαλούμε μισθό. Μεγάλη πρόοδος κι ο μισθός σε σχέση με την εξουσία θανάτου στα χέρια του δουλοκτήτη. Αλλά είμαστε ακόμη στον ίδιο παρονομαστή. Μπορεί το μέτρο να μην είναι πια το βάρος, αλλά ο χρόνος. Ωστόσο, η λεγόμενη αγορά εργασίας παραμένει ένας ευφημισμός για την αγορά ανθρώπινου κρέατος. Με τη διαφορά ότι σ’ αυτήν κάποιο λόγο για την τιμή του έχει και το ίδιο το «κρέας». Κι ερχόμαστε στο δια ταύτα, Βέρα μου. Να τι χάνουμε με τους κανίβαλους των Μνημονίων που έχουμε μπλέξει. Χάνουμε τον ελάχιστο λόγο στην τιμή του «κρέατός» μας. Μπαίνουμε στη διατίμηση, εν ονόματι κάποιας «σωτηρίας» που εμπνεύστηκαν άρρωστα από την απληστία μυαλά. Οι «σιτεμένοι» τιμολογούμαστε 480 ευρώ τον μήνα, 22 ευρώ τη μέρα ή 2,7 ευρώ την ώρα. Οι άγουροι με την σφριγηλή σάρκα, τη γνώση και τη φαντασία της νιότης, ακόμη φθηνότερα. Είμαστε κρέας στο τσιγκέλι μιας αγοράς που μας επιστρέφει στις πιο σκοτεινές πτυχές της ανθρώπινης προϊστορίας. Κι εγώ, με το σκληρό κρέας της μέσης ηλικίας, κι εσύ με τη σάρκα της αθωότητας. Και το θέμα είναι πια ακριβώς αυτό: όχι απλώς να βελτιώσουμε την τιμή μας, αλλά να τελειώνουμε με την προϊστορία της ανθρωπότητας. Να ξεριζώσουμε μια για πάντα το σκοτεινό μας ένστικτο που μας κάνει να βλέπουμε τον «άλλο» όχι ως είδωλο του εαυτού μας, ως σύντροφό μας στην ανθρώπινη περιπέτεια, αλλά σαν μια μερίδα κρέας προς κατανάλωση... Το δεύτερο απόσπασμα: Τα σώματα της νέας εποχής δεν είναι εκείνα που δοξάστηκαν, με φουτουριστικούς παιάνες, στα περιοδικά της «χρυσής» δεκαετίας του ’90. Δεν είναι τα σώματα της ευεξίας και της υπερδιογκωμένης ατομικότητας, εκείνα που μπορούσαν επιλεκτικά να «αποσταθεροποιούνται», να διαλύονται λιγάκι, με τη βεβαιότητα της ανασύστασής τους στη ρουτίνα, στην ουδέτερη πεζότητα του καθημερινού βίου. Σήμερα, η ίδια η ρουτίνα βρίσκεται υπό αίρεση, υπό διαρκή δοκιμασία. Η καθημερινότητα επιτίθεται με αγριότητα στο άτομο, κατακεραυνώνοντας κάθε ιδέα εξόδου από τον βραχνά των συναλλακτικών του σχέσεων, από τη δικτατορία της βιοτικής εξασφάλισης. Με αυτή την έννοια, το σημερινό σώμα είναι καταδιωκόμενο και καθημαγμένο. Οι εντάσεις του δεν εκδηλώνονται ως το περίσσευμα μιας προσποιητής (έστω) έπαρσης, αλλά με ελλείμματα και ταπεινώσεις. Συνηθίζουμε να μιλάμε για τις ανώτερες σφαίρες της επικρατούσας «αναμόρφωσης διά της λιτότητας». Ίσως όμως το πραγματικό δράμα παίζεται στη χαμηλή κλίμακα των σωμάτων που υφίστανται διαρκή λακτίσματα για τήρηση προθεσμιών, πληρωμή δόσεων, εξόφληση γραμματίων. Ο χρόνος των σωμάτων μας γίνεται πλέον μια αδιάσπαστη ακολουθία μηνυμάτων που υπενθυμίζουν, απειλητικά, τη μια ή άλλη χρέωση. Και σε αυτή την αλυσίδα στυγνών καθορισμών, σε αυτή την προγραμματισμένη ανάσχεση κάθε αυτονομίας, ο περιβόητος σύγχρονος ή «μεταμοντέρνος» ατομικισμός καταντά απόλυτη φάρσα. Ποιος «ατομικισμός» διασώζεται στις ουρές για τις λογής ρυθμίσεις, στις αναμονές του ΟΑΕΔ, στις τάξεις της απλήρωτης εργασίας (που επεκτείνεται τρομαχτικά), στην αδυναμία που αισθάνονται όλο και περισσότεροι να βγάλουν έστω για λίγο το κεφάλι έξω, προσπαθώντας συγχρόνως να γαντζωθούν από κάπου; Ποια ατομικότητα συντηρείται ανάμεσα στη Σκύλλα μιας υποτιμημένης εργασίας και τη Χάρυβδη της ανεργίας; Αυτή η μέγγενη μεταξύ αρνητικών πιθανοτήτων σφίγγει το σημερινό σώμα. Και αυτό μοιάζει τιμωρημένο από την «πολιτική οικονομία» την οποία βέβαια είχε ξεχάσει όσο είχε την ψευδαίσθηση ότι το συλλογικό δεν το αφορά, ότι η συλλογική ζωή είναι μια τεράστια πίστα για τις ιδιωτικές μας στρατηγικές. Φτάσαμε σε ένα σημείο όπου το σώμα δεν έχει πια στρατηγική, ούτε «ηδονιστική» ούτε «ασκητική». Υπομένει απλώς ένα ατελείωτο παρόν όπως το ζώο μια μεγάλη τροπική καταιγίδα. Υπομένει την «όλη φάση» σαν ένα τελεσίγραφο ή μια ειδοποίηση έξωσης. Και που να πάει όμως; Αν υπάρχει μια δυνατότητα να επιστρέψει ξανά στον εαυτό του, αυτό θα γίνει μόνο όταν καταλάβει τους λόγους της τωρινής του διάψευσης. Και τότε μπορεί ξανά να αδράξει τη μέρα, όπως έλεγε και ο Σωλ Μπέλοου… Βασικός στόχος του Διεπιστημονικού-Καλλιτεχνικού Συμποσίου είναι να προβληματιστούμε με τη μορφή επιστημονικών ανακοινώσεων και καλλιτεχνικών έργων για τις συνεπαγωγές και επιρροές που έχει η σημερινή κρίση στην καθημερινή μας ζωή, στο ανθρώπινο σώμα και βίωμα.